Σεξουαλική Αγωγή

Λύο Καλοβυρνάς*

Χτυπάει πράγματι το βιολογικό ρολόι όσον αφορά τη μητρότητα ή μήπως είναι ένας παραπλανητικός μύθος;

Βασικά, δεν υπάρχει βιολογικό ρολόι! Σχεδόν σε όλες τις ιστορικές εποχές οι γυναίκες δέχονταν πιέσεις να κάνουν παιδιά, αλλά η έννοια του βιολογικού ρολογιού επινοήθηκε μόλις το 1978, όχι από μία γυναίκα που έβραζε από μια διακαή επιθυμία να κάνει μωρό, αλλά από τον δημοσιογράφο Ρίτσαρντ Κόεν σ’ ένα άρθρο του στη Washington Post με τίτλο «Το ρολόι χτυπάει για τις γυναίκες καριέρας». Ο Κόεν δεν βάσισε το άρθρο του σε κάποια επιστημονική έρευνα· με αυτόν τον όρο απλώς περιέγραφε το χρονικό διάστημα κατά το οποίο οι γυναίκες είναι βιολογικά ικανές να συλλάβουν παιδί, όχι κάποια ξαφνική, βιολογικά ορμώμενη μανία που τις πιάνει να γεννοβολήσουν, όπως έχουμε καταλήξει να κατανοούμε τον όρο.

Η επινόηση του βιολογικού ρολογιού εκείνη την εποχή δεν είναι καθόλου τυχαία ή αθώα. Συνέπεσε με δύο τεράστιες κοινωνικές αλλαγές. Πρώτον, οι γυναίκες είχαν ήδη αρχίσει να εισχωρούν για τα καλά σε μέχρι τότε ανδροκρατούμενους τομείς εργασίας και είχε ξεκινήσει η αντίδραση από το πατριαρχικό κατεστημένο με μηνύματα όπως «αξίζει να θυσιάσεις την προσωπική ευτυχία για μια καριέρα;» ή «γίνεται να συνδυάσεις και σταδιοδρομία και οικογένεια;» − το άρθρο του Κόεν αυτό ακριβώς πραγματευόταν.

Μαραμένες μήτρες και άλλοι μπαμπούλες

Μέσα σε ελάχιστο χρόνο, το βιολογικό ρολόι μεταμορφώθηκε σε φόβητρο κάθε εργαζόμενης γυναίκας. Μια άλλη δημοσιογράφος έγραφε την ίδια εποχή: «Όσες γυναίκες ωφελήθηκαν από το γυναικείο κίνημα, η πρώτη γενιά χειραφετημένων νέων γυναικών … οι οποίες προτίμησαν σταδιοδρομία, ταξίδια και ανεξαρτησία αντί για σύζυγο, σπίτι και μωρά έχουν πλέον μεγαλώσει, και ξαφνικά ο χτύπος του βιολογικού ρολογιού γίνεται εκκωφαντικός». Μια ψυχίατρος που της έδωσε συνέντευξη περιέγραψε τη δυστυχία αυτών των άτεκνων γυναικών ως «σύνδρομο μαραμένης μήτρας». Σιγά σιγά αγρίευε ο ψυχολογικός πόλεμος κατά των γυναικών που δεν ακολουθούσαν το καθήκον τους, όπως το όριζε, υποτίθεται, η φύση. Το βιολογικό ρολόι ήταν ένας από τους πιο ύπουλους τρόπους για να εξωθηθούν οι γυναίκες να εκπληρώσουν τον μοναδικό κοινωνικά επιτρεπτό ρόλο τους (αυτόν της μητέρας). Ο Κόεν το έκανε όσο πιο ξεκάθαρο μπορούσε στο άρθρο του: «Η κατάσταση [των άτεκνων γυναικών] λίγο πολύ δείχνει ότι σ’ αυτό το σημείο η χειραφέτηση τελειώνει».

Ο ψυχολογικός πόλεμος κατά των γυναικών που προτιμούσαν να πραγματωθούν μέσα από σπουδές και εργασία αντί για οικοκυρικά και παιδιά απέκτησε κι άλλο όπλο: την εθνική υπογεννητικότητα: γεννάτε γιατί χανόμαστε σαν χώρα! Και γιατί χανόμαστε; Επειδή οι γυναίκες είναι εγωίστριες και δεν θέλουν να επιτελέσουν τον θεάρεστο ρόλο τους να γίνουν μητέρες. Έχω θεραπευόμενες οι οποίες αναφέρουν πως ένας από τους προβληματισμούς τους όσον αφορά την επιθυμία τους να κάνουν παιδί είναι επειδή αισθάνονται ένα κοινωνικό καθήκον προς την πατρίδα.

Η βαριά βιομηχανία του βιολογικού ρολογιού

Η δεύτερη κεφαλαιώδης κοινωνική αλλαγή που ευνόησε να εξαπλωθεί ραγδαία η έννοια του βιολογικού ρολογιού προήλθε από τον χώρο της ιατρικής επιστήμης. Η πρώτη πετυχημένη τεχνητή γονιμοποίηση είχε γίνει ελάχιστους μήνες πριν από την εμφάνιση του βιολογικού ρολογιού. Στις 25 Ιουλίου 1978 γεννήθηκε το πρώτο μωρό του σωλήνα, η Λουίζ Μπράουν, η οποία έγινε παγκοσμίως διάσημη.

Παρότι η τεχνητή γονιμοποίηση είχε αρχικά σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση ενός συγκεκριμένου ιατρικού προβλήματος (απόφραξη σαλπίγγων), πολύ σύντομα η μέθοδος άρχισε να προσφέρεται σε γυναίκες χωρίς πρόβλημα στις σάλπιγγες. Μέσα σε ελάχιστα χρόνια, ενέσκηψε η περιβόητη «επιδημία υπογονιμότητας». Καθώς όλο και περισσότερες γυναίκες έμπαιναν στην αγορά εργασίας ή σπούδαζαν, ο δείκτης γονιμότητας έπεφτε κατακόρυφα: Το 1957 η μέση Αμερικανίδα έκανε 3,5 παιδιά. Το 1976, ένα χρόνο πριν εφευρεθεί το βιολογικό ρολόι, το ποσοστό είχε πέσει στα 1,5 παιδιά. Παρόμοια ποσοστά ισχύουν και στην Ελλάδα: την περίοδο 1960-81 η μέση Ελληνίδα έκανε 2,3 παιδιά· την περίοδο 1982-88, το ποσοστό έπεσε σε 1,5 παιδιά και την περίοδο 1989-99 σε 1,2 παιδιά. Ακόμα όμως και οι γυναίκες που έκαναν παιδιά, τα έκαναν σε μεγαλύτερη ηλικία. Τα ΜΜΕ εξυμνούσαν τις εργαζόμενες γυναίκες που αποφάσιζαν να κάνουν παιδί ενώ συνέχιζαν τις απαιτητικές καριέρες τους και ταυτόχρονα προειδοποιούσαν όσες γυναίκες καθυστερούσαν ότι κάποια στιγμή θα ήταν πολύ αργά, αφού τα ωάριά τους δεν θα φτούραγαν πια.

Η πρώτη αναφορά της «επιδημίας υπογονιμότητας» έγινε σε ένα ιατρικό άρθρο που δημοσιεύτηκε το 1983 από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ. Μέσα σε ελάχιστα χρόνια άνοιξαν πολυάριθμες κλινικές που πρόσφεραν υπηρεσίες τεχνητής γονιμοποίησης. Δεν άργησε να δημιουργηθεί ολόκληρη ιατρική βιομηχανία πολλών δισεκατομμυρίων γύρω από την τεχνητή γονιμοποίηση, στην οποία αργότερα προστέθηκε η κατάψυξη ωαρίων (η οποία προσφέρεται σε ολοένα μικρότερες ηλικίες, ακόμα και όταν δεν υπάρχει ιατρικός λόγος). Το βιολογικό ρολόι πλασαρίστηκε στο ευρύ κοινό την ίδια ακριβώς εποχή που η τεχνητή γονιμοποίηση άρχισε να γίνεται ευρέως διαθέσιμη – ήταν η καλύτερη διαφήμιση που μπορούσε να υπάρξει.

Δεν υπάρχει βιολογικό ρολόι!

Αν με το βιολογικό ρολόι εννοούμε ότι λόγω φύσης και βιολογίας οι γυναίκες νιώθουν κάποια πηγαία εσωτερική ορμή να κάνουν μωράκια, πολύ απλά δεν ισχύει. Όσες έρευνες έχουν γίνει πάνω σε αυτό το θέμα δεν έχουν βρει καμία ορμονική ή άλλη βιολογική παράμετρο που να εξωθεί τις γυναίκες να τεκνοποιήσουν. Αν υπάρχει κάποια βιολογική βάση για την επιθυμία τεκνοποίησης δεν έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα. Αντιθέτως, έχει αποδειχθεί ερευνητικά ότι η επιθυμία για τεκνοποίηση δημιουργείται ή εντείνεται όταν μια γυναίκα εκτίθεται σε μωρά, δηλαδή όταν βλέπει, ακούει ή μυρίζει μωρά. Το ίδιο, όμως, ισχύει και για τους άντρες που εκτίθενται σε τέτοιες εικόνες!

Επίσης, μια άλλη έρευνα έδειξε ότι η επιθυμία για παιδί αυξάνει όταν άλλες γυναίκες του περίγυρου κάνουν παιδί – πρόκειται, δηλαδή, για κοινωνική επίδραση λόγω peer pressure. Σε μια διαδικτυακή έρευνα που έκανα το 2018 για τις στάσεις απέναντι στη μητρότητα, από τις 1053 γυναίκες που απάντησαν, το 52% διαφώνησε με τη δήλωση: «Ως γυναίκες το ζητάει η φύση μας να γίνουμε μητέρες» (το 17,3% συμφώνησε και το υπόλοιπο 29,8% δεν ήταν σίγουρες). Στην ερώτηση «Είναι σαν να μου το ζητάει το σώμα μου να κάνω παιδί», η συντριπτική πλειοψηφεία (78,1%) διαφώνησε με αυτή την άποψη, ενώ λιγότερες από 2 στις 10 (17,6%) συμφώνησε.

Κι ο χρόνος που περνά;

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι μια γυναίκα μπορεί να τεκνοποιήσει μόνο μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία, άρα πράγματι υπάρχει ένα βιολογικό όριο μετά από το οποίο η τεκνοποίηση είναι δυσκολότερη ή αδύνατη. Όμως οι άνθρωποι έχουμε πάρα πολλά τέτοια «βιολογικά ρολόγια», αν και θα ήταν σωστότερο να τα ονομάσουμε «βιολογικά όρια». Το ανθρώπινο σώμα μας μάς θέτει και άλλα όρια πέρα από αυτά της τεκνοποίησης. Όπως είπε μια γυναίκα στην ομάδα: «Το βιολογικό μου ρολόι όντως χτυπάει· βαράει και μου λέει: “Κάνε ορειβασία πριν γεράσεις πολύ και δεν μπορείς!” ή “Μην πιεις τα κέρατά σου απόψε, δεν το αντέχεις τόσο όσο ήσουν νέα”».

Καμιά μας δεν έχει ανοσία στο πέρασμα του χρόνου και στα όρια που μας θέτει. Αλλά το βιολογικό ρολόι της καθεμιάς μας μπορεί να χτυπάει για διαφορετικά πράγματα. Για πολλές γυναίκες (και άντρες) δεν λέει «κάνε παιδάκι!» αλλά «ερωτεύσου!», «ταξίδεψε!»

Να γίνω μητέρα ή όχι; Το άγχος της απόφασης

Με κάθε επιλογή μας, με κάθε δρόμο που παίρνουμε, αποκλείουμε άλλους δρόμους. Εννοείται πως αν δεν ζήσουμε την εμπειρία της μητρότητας θα στερηθούμε πολλά όμορφα πράγματα. Όμως ισχύει εξίσου ότι θα στερηθούμε πολλά άλλα όμορφα πράγματα αν αποφασίσουμε να κάνουμε παιδί. Υπάρχει πάντα τίμημα που καλούμαστε να πληρώσουμε για κάθε επιλογή μας: τις σχέσεις που (δεν) κάναμε, τα μέρη όπου (δεν) ζήσαμε, τα ταλέντα που (δεν) καλλιεργήσαμε, τα ταξίδια που (δεν) πήγαμε, κοκ. Μόνο που κάποιοι δρόμοι μάς πλασάρονται ως φυσιολογικοί, επιβαλλόμενοι από τη φύση και άρα αναγκαίοι, υποχρεωτικοί. Ένας τέτοιος φυσικοποιημένος, υποχρεωτικός δρόμος είναι η μητρότητα. Κατά συνέπεια, αν δεν τον διαλέξουμε, είμαστε εμείς που είμαστε στραβές, όχι ο δρόμος.

Η ανάλυση των κοινωνικών και ιστορικών παραμέτρων βοηθάει μόνο μέχρι ένα σημείο· πέρα από την οποιαδήποτε θεωρητική ανάλυση, στο τέλος κάθε γυναίκα καλείται να απαντήσει η ίδια στο πολυσύνθετο ερώτημα: θέλω να γίνω μητέρα ή όχι; Πώς όμως να το απαντήσει όταν και μόνο αν αρθρώσει το ερώτημα αντιμετωπίζεται αρνητικά; Αυτός είναι ο λόγος που ως γυναίκες χρειαζόμαστε ασφαλή πλαίσια για να μοιραστούμε τους προβληματισμούς μας, να ψηλαφίσουμε τα θέλω μας και τα δεν θέλω μας και να καταλήξουμε στο τι ταιριάζει στην καθεμιά μας προσωπικά, χωρίς εύκολους αφορισμούς και στερεοτυπικές λύσεις.

Ένα τέτοιο ασφαλές πλαίσιο είναι με άλλες γυναίκες που έχουν ή είχαν παρόμοιους προβληματισμούς.

Βιβλιογραφία:

• Adair Lora E., Brase Gary L., Akao Karen, Jantsch Mackenzie, #babyfever: Social and media influences on fertility desires, Personality and Individual Differences 71 (2014) 135–139.
• Bonos Lisa, How the biological clock −and its ticking− became shorthand for a woman’s fertility, May 24, 2016 The Washington Post
• Brase Gary L. and Brase Sandra L., Emotional Regulation of Fertility Decision Making:
• What Is the Nature and Structure of “Baby Fever”? Emotion 2012, Vol. 12, No. 5, 1141–1154
• Ζαράγκαλη Έρση, Οι βουβές πληγές: Η αντι-σύλληψη και η έκτρωση ως βίωμα και πράξη, 2010, Νήσος
• Hensvik Lena, Nilsson Peter, Businesses, buddies and babies: social ties and fertility at work. Institute For Labour Market Policy Evaluation, working paper 2010.
• Moss Gabrielle, Why Women’s “Biological Clock Ticking” Is Actually A Total Myth, Bustle, Mar 8 2016
• Skov Leonora Christina, Danmarks moderfår stempler mig som et barnløst monster, Politiken, 13. okt. 2012
• Χαλκιά Αλεξάνδρα, Το άδειο λίκνο της δημοκρατίας, Σεξ, έκτρωση και εθνικισμός στη σύγχρονη Ελλάδα, 2007, Αλεξάνδρεια
• Weigel Moira, The foul reign of the biological clock, The Guardian, 10 May 2016

*Ο Λύο Καλοβυρνάς είναι ψυχοθεραπευτής και σύμβουλος ψυχικής υγείας. Από το 2002, εργάζεται στον τομέα της ψυχικής υγείας, κάνοντας ατομικές συνεδρίες, ομάδες αυτογνωσίας και προσωπικής ανάπτυξης για γυναίκες και άντρες, ομάδες αυτογνωσίας για γκέι άντρες και πολλά βιωματικά εργαστήρια για διάφορα θέματα, όπως η (μη) μητρότητα, η σεξουαλικότητα, η γυναικεία σεξουαλική επιθυμία, οι διάφορες μορφές οικογενειακής κακοποίησης, η οικονομική-κοινωνική κρίση κ.ά. Το νέο του βιβλίο: «Μητέρα μηδέν παιδιών: Η μητρότητα ως επιλογή ή επιβολή» κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg τον Ιανουάριο του 2022

Στις 19/11 ξεκινάει το  5ο Βιωματικό εργαστήρι του  για τη (μη) μητρότητα. Ακολουθεί η περιγραφή του εργαστηρίου: 

Αθηνά Μιχαλακέα *

Η εργασία στο σεξ βρίσκεται στο επίκεντρο της ενδοφεμινιστικής διαμάχης εδώ και περίπου 4 δεκαετίες. Από τα sex wars της δεκαετίας του 1980 μέχρι τις σύγχρονες διεκδικήσεις των δικαιωμάτων των σεξεργαζόμενων, ο -συχνά έντονα συγκρουσιακός- διάλογος είναι συνεχής.

Το κείμενο αυτό δεν απευθύνεται σε συνεπείς δευτεροκυματικές φεμινίστριες που θεωρούν την πορνεία συνώνυμη της έμφυλης βίας και αγωνίζονται για την κατάργησή της. Είναι δεδομένο ότι ανήκουμε σε διαφορετικά καθεστώτα αλήθειας, έχουμε διαφορετική θεωρητική αλλά και επιστημολογική προσέγγιση. Αντίθετα, απευθύνεται στο τμήμα εκείνο του φεμινιστικού, αναρχικού και αριστερού χώρου που, ενώ προσχηματικά τάσσεται υπέρ των σεξεργαζόμενων ατόμων, επί της ουσίας το απωθεί η ιδέα της σεξουαλικής εργασίας.

Ενα συνηθισμένο επιχείρημά τους είναι ότι δεν μπορούμε να αντιμετωπίζουμε την εργασία στο σεξ σαν «μια δουλειά σαν όλες τις άλλες». Η θέση αυτή ομολογουμένως γεννά απορίες γύρω από το τι αντιλαμβάνονται ως το standard της μισθωτής εργασίας, ώστε να προκύψει αυτή η σύγκριση. Τις δουλειές γραφείου ή, στην καλύτερη περίπτωση, το σέρβις; Η απώθηση της ιδέας ότι σε πάρα πολλές εργασίες ο εργαζόμενος αξιοποιεί το ίδιο του το σώμα ως μέσο παραγωγής, από «πολυτελείς» τομείς όπως ο χορός και ο αθλητισμός, μέχρι βαριές και σκληρά ταξικές, όπως η δουλειά στην οικοδομή, τα ανθρακωρυχεία ή την πυροσβεστική. Ακολουθώντας τη συλλογιστική ότι οι εργαζόμενοι στο σεξ «πουλάνε το σώμα τους», θα έπρεπε να θεωρήσουμε το ίδιο και για τους εργαζόμενους στους παραπάνω χώρους.

Ενα άλλο επιχείρημα που ακούγεται συχνά είναι πως, όταν εκλείψουν η πατριαρχία και ο καπιταλισμός, θα εξαλειφθεί και η πορνεία. Το επιχείρημα είναι αντίστοιχο με το ότι στον κομμουνισμό δεν θα υπάρχουν ανθρακωρύχοι και πυροσβέστες∙ η μισθωτή εργασία θα εκλείψει, η ανάγκη για τις συγκεκριμένες εργασίες όμως όχι. Αντίστοιχα, η ανάγκη για σεξ μέσω μιας κάποιας ιδέας της ανταλλαγής δεν θα εκλείψει, ακριβώς επειδή πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που είναι μόνοι, άνθρωποι με βαριές αναπηρίες που θα έχουν ανάγκη από σεξουαλικούς βοηθούς (sexual surrogates), αλλά και άνθρωποι που θα θέλουν να δοκιμάσουν συγκεκριμένα πράγματα στο σεξ που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να ζητήσουν από τους συντρόφους τους. Επίσης, όσο κι αν είναι δύσκολο να το αποδεχτούμε και ενδεχομένως μας σοκάρει, θα υπάρχουν πάντα άνθρωποι που θα επιλέγουν να παρέχουν αυτές τις υπηρεσίες, ακόμα κι αν η επιβίωσή τους δεν εξαρτάται από αυτό. Και επειδή δεν θα εκλείψουν ούτε η προσφορά ούτε η ζήτηση, ίσως να πρέπει να ανοίξουμε τη συζήτηση στο πώς οι cis άνδρες θα πάψουν να είναι οι βασικοί λήπτες των υπηρεσιών σεξουαλικής εργασίας.

Τέλος, μια κατηγορία που αποδίδεται σε όσες ανήκουμε στον ακαδημαϊκό χώρο και υπερασπιζόμαστε τη σεξεργασία, είναι ότι το κάνουμε με όρους «happy hooker», με μια αφελή ελευθεριότητα που επικαλείται, γενικά και αόριστα, την καύλα. Στην πραγματικότητα, με όρους καύλας μιλούν, εφόσον το επιθυμούν, μόνο τα ίδια τα σεξεργαζόμενα άτομα. Οπως και με όρους τραύματος. Εχουμε διάθεση να τα ακούσουμε, από την/τον έσκορτ που είναι freelancer και χρεώνει 150€ την ώρα, μέχρι τον πρόσφυγα/τη μετανάστρια που κάνει survival sex; Οπως έχει γράψει η Pluma Sumaq, «για πολλές έγχρωμες γυναίκες στη θέση μου, η πορνεία δεν είναι αυτό που κάνεις όταν χτυπάς πάτο. Η πορνεία είναι αυτό που κάνεις για να παραμείνεις στην επιφάνεια, να κολυμπήσεις παρά να βυθιστείς, να αψηφήσεις παρά να εξαφανιστείς […] Είμαστε χειραγωγημένοι/ες ώστε να αγνοούμε τα διαλυμένα συστήματα και αντίθετα εξαναγκαζόμαστε να βλέπουμε διαλυμένα άτομα που θα επιλέξουν την επιβίωση, μόνο εάν είναι αρκετά απελπισμένα, σαν η επιβίωση να ήταν κάποια ακραία επιλογή».¹

Ναι, η μισθωτή εργασία είναι βία, σίγουρα επίσης η πορνεία υπάρχει εντός πατριαρχίας και σήμερα σε μεγάλο βαθμό νοηματοδοτείται από εκείνη, σίγουρα για πολλά άτομα η εργασία στο σεξ είναι η μόνη επιλογή επιβίωσης, ενώ για άλλα είναι στυγνός εξαναγκασμός. Το να πολεμάμε τον εξαναγκασμό, άμεσο ή έμμεσο, είναι καθήκον όσων από εμάς ενδιαφερόμαστε για την κοινωνική απελευθέρωση και δικαιοσύνη. Sumaq, και πάλι: «Οταν μιλάμε για εμπειρίες που δεν είναι δικές μας, που δεν καταλαβαίνουμε πλήρως, και όταν εμπλεκόμαστε σε μια νοοτροπία διάσωσης ως σωτήρες προς τις πόρνες, προϋποθέτουμε την αποδυνάμωση των γυναικών και επομένως διαιωνίζουμε τη βία εναντίον τους, έστω και άθελά μας. Αντί να ενδυναμώνουμε αποδυναμώνουμε, εμπλεκόμαστε στη βία, συμμετέχουμε στην αορατοποίηση. Οταν απομονώνουμε την πορνεία ως προβληματική σε σχέση με άλλες δουλειές και άλλες μορφές σεξουαλικής επαφής, χάνουμε την ευκαιρία να κατανοήσουμε όλες τις μορφές μισθωτής εργασίας ως εκμεταλλευτικές και υποβαθμίζουμε τον βαθμό στον οποίο όλες οι γυναίκες έχουν αντιμετωπίσει (τη μία ή την άλλη στιγμή) την επιλογή να χρησιμοποιήσουν τη σεξουαλικότητά τους προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση σε πόρους».

Και ένα ακόμα δυσκολότερο ερώτημα που πρέπει να θέσουμε στους εαυτούς μας είναι το γιατί αποτελεί μέλημά μας η εξάλειψη αυτής ειδικά της θηλυκοποιημένης μορφής εργασίας. Γιατί ενώ τόσες άλλες φροντιστικές δουλειές, που απαιτούν σε εξίσου μεγάλο βαθμό οικειότητα και άμεση σωματική επαφή, όπως είναι οι νταντάδες και οι αποκλειστικές νοσηλεύτριες, είναι πλήρως αποδεκτές, κανονικοποιημένες και θεωρούνται και μάλιστα «ιερές»; Πόσο ανεπηρέαστες είμαστε από την πατριαρχική αντίληψη γύρω από το σεξ και τη σεξουαλικότητα αν η μόνη intimate εργασία που μας ενοχλεί είναι η εργασία στο σεξ, παραβλέποντας ότι και η ίδια περιέχει σε μεγάλο βαθμό στοιχεία συναισθηματικής εργασίας (emotional labor);

*H Αθηνά Μιχαλακέα είναι Δικηγόρος και υπ. Δρ Κριτικής Θεωρίας του Δικαίου, Κολέγιο Birkbeck, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Την ευχαριστούμε θερμά για την παραχώρηση του άρθρου. Πρώτη δημοσίευση Εφσυν: https://www.efsyn.gr/nisides/305670_i-ergasia-sto-sex-os-ergasia

1. Sumaq, Pluma «A disgrace reserved for prostitutes», μτφρ. Miss Behave