Λίζα Αστερίου*
Πέρασαν τέσσερα και πλέον χρόνια από την τελευταία φορά που ανανέωσα το παρόν ιστολόγιο. Η αιτία; Τα προβλήματα υγείας που έχουν εγκατασταθεί για τα καλά στη ζωή μου. Παρ’ όλα αυτά, παρακολουθώ με μεγάλο ενδιαφέρον τις εξελίξεις των τελευταίων ετών. Κάποτε η πολυσυντροφικότητα ήταν άγνωστη λέξη. Σήμερα, έχει πλέον δημιουργηθεί μια sex positive κοινότητα στην Αθήνα, η οποία τολμάει να θίγει θέματα ταμπού. Δεν ασχολείται μόνο με την πολυσυντροφικότητα αλλά και με μια σειρά από άλλα θέματα: τη σχεσιακή αναρχία, το BDSM, την ιερή σεξουαλικότητα, το queer και άλλα πολλά.1
Μια άλλη σημαντική εξέλιξη είναι ότι πλέον βλέπουν το φως της δημοσιότητας αρκετά άρθρα που παρουσιάζουν την πολυσυντροφικότητα με θετικό τρόπο, συμβάλλοντας ώστε να σπάσουν κάπως τα στερεότυπα που επικρατούν.2 Πολύ ευχάριστη έκπληξη ήταν και η κυκλοφορία του βιβλίου Μονογαμική σκέψη, πολυσυντροφική πρόκληση της Brigitte Vasallo από τις εκδόσεις Oposito – ένα βιβλίο που εξαντλήθηκε μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και ελπίζουμε να ξαναεκδοθεί γρήγορα.
Όλη η δουλειά που έχει γίνει στα θέματα των σχέσεων επί σειρά ετών έχει αποδώσει καρπούς. Η νέα γενιά είναι πιο ανοιχτή στη δημιουργία συναινετικά μη μονογαμικών σχέσεων. Ακόμη και κάποια ζευγάρια που βρίσκονται στη μέση ηλικία τολμούν να ανοίξουν τη σχέση τους.
Παρ’ όλα αυτά, η μονοκανονικότητα εξακολουθεί να αποτελεί την κυρίαρχη νόρμα – στηρίζεται με κάθε τρόπο από το κράτος, την Εκκλησία, το εκπαιδευτικό σύστημα, τα ΜΜΕ κ.τ.λ. Έτσι, τα άτομα που επιλέγουν τις κρυφές σχέσεις είναι πολύ περισσότερα από αυτά που βρίσκουν το θάρρος να μιλήσουν ανοιχτά στον/στην σύντροφό τους για τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους. Για τον λόγο αυτό, θεώρησα καλό να μοιραστώ μαζί σας ένα κείμενό μου γύρω απ’ αυτό το θέμα – στην αρχική του μορφή γράφτηκε πριν από αρκετά χρόνια αλλά το έχω επικαιροποιήσει.
Η πολυφοβία και οι σχέσεις-φυλακές
Πολυφοβία είναι οι διακρίσεις τις οποίες υφίστανται τα πολυγαμικά και πολυσυντροφικά άτομα – ο όρος πλάστηκε κατ’ αναλογία με την ομοφοβία, την αμφιφοβία και την τρανσφοβία. Βλέπετε, η κοινωνία όπου ζούμε μας έχει μάθει να πιστεύουμε ότι κάθε είδος σχέσης πέρα από το πολυδιαφημισμένο ετεροφυλόφιλο μονογαμικό ζευγάρι πάει κόντρα στην «ανθρώπινη φύση». Μας λέει ότι οι ανοιχτές σχέσεις δεν μπορούν να λειτουργήσουν γιατί οι άνθρωποι από τη φύση τους είναι κτητικοί, ζηλιάρηδες, εγωιστές, ανασφαλείς, καταπιεστικοί. Θεωρούν τον/τη σύντροφό τους ιδιοκτησία τους, όπως ακριβώς το κινητό τους, την οδοντόβουρτσά τους και … το βρακί τους!
Μέσα σ’ ένα καπιταλιστικό σύστημα που δοξάζει την έννοια της ιδιοκτησίας και την κατοχή όσο το δυνατόν περισσότερο πραγμάτων, θεωρείται «φυσικό» να αντιμετωπίζουμε τον/τη σύντροφό μας σαν ένα ακόμη αντικείμενο που βρίσκεται στην κατοχή μας. Κι όπως τα πράγματά μας οφείλουμε να τα περιφρουρούμε μην τυχόν και μας τα κλέψει κανείς, το ίδιο κάνουμε με τους ανθρώπους. Έτσι, μας φαίνεται «φυσιολογικό» να ασκούμε έλεγχο πάνω σ’ ένα άλλο πρόσωπο, λες και το κορμί του, η καρδιά του και ο χρόνος του ανήκει σε μας κι όχι σ’ εκείνο. Αντί για σχέσεις αγάπης, δημιουργούμε σχέσεις αστυνόμευσης, συναισθηματικών εκβιασμών και ψυχολογικής βίας.
Ωστόσο, όταν χάνεται η ελευθερία, χάνονται και πολλά άλλα πράγματα – ίσως γιατί αποτελεί βαθιά ανθρώπινη ανάγκη. Πόσες φορές έχουμε ακούσει ανθρώπους να παραπονιούνται για την πλήξη και τη ρουτίνα μέσα στη σχέση τους; Άραγε, τι είναι αυτό που δημιουργεί αυτά τα φαινόμενα; Πλήττει κανείς όταν κάνει πράγματα που δεν τον ενδιαφέρουν – ή όταν εμποδίζεται από το να κάνει αυτά που θα ’θελε. Φαντάζομαι πως η πιο τρομαχτικά βαρετή εμπειρία είναι να βρεθεί κανείς κλεισμένος για χρόνια στο κελί μιας φυλακής.
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στην προσωπική μας ζωή. Θυσιάζουμε την ελευθερία για χάρη της αγάπης και τελικά χάνουμε και τη μία και την άλλη. Γιατί, κακά τα ψέματα, όταν η σχέση μετατρέπεται σε φυλακή, το άλλο πρόσωπο παύει να ’ναι σύντροφος. Γίνεται δεσμοφύλακας.
Ζούμε σε μια κοινωνία όπου κυριαρχεί η μονοκανονικότητα (αγγλ. mononormativity), όρος που πλάστηκε κατά το ετεροκανονικότητα (αγγλ. heteronormativity). Βομβαρδιζόμαστε από μια αδιάκοπη προπαγάνδα που υποστηρίζει ότι μόνο οι μονογαμικές και ετερόφυλες σχέσεις είναι αποδεκτές.3 Όλες οι υπόλοιπες στιγματίζονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Φυσικά, υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να ζουν μονογαμικά επειδή έτσι έχουν επιλέξει ή νιώθουν ότι αυτή είναι η φύση τους. Έχουν κάθε τέτοιο δικαίωμα. Η κριτική που ασκούμε δεν στρέφεται ενάντια στη μονογαμία ως επιλογή αλλά ενάντια στη μονοκανονικότητα.
Το πρότυπο αυτό αφήνει απ’ έξω έναν πολύ μεγάλο αριθμό ανθρώπων, οι οποίοι υφίστανται τεράστιες πιέσεις να ακολουθήσουν έναν τρόπο ζωής που δεν τους ταιριάζει. Αν δεν υποκύψουν, κινδυνεύουν να καταλήξουν «μοναχικές ψυχές», οι οποίες δεν μπορούν να κάνουν παρά μόνο ευκαιριακές κι επιφανειακές σχέσεις, αφού αυτά τα άτομα θεωρούνται ακατάλληλα για «σοβαρό δεσμό». Κι αν ήδη έχουν κάνει οικογένεια, κινδυνεύουν να τη χάσουν εφόσον τολμήσουν να μιλήσουν ανοιχτά για τις ανάγκες τους. Η περιθωριοποίηση και ο στιγματισμός είναι υπαρκτοί κίνδυνοι μέσα σε μια πολυφοβική κοινωνία, ειδικά αν μένει κανείς σε κάποιο μικρό μέρος – η ελληνική επαρχία δεν φημίζεται για το ανοιχτό μυαλό της.
Η επιδημία της «απιστίας» και οι πολυσυντροφικές διεκδικήσεις
Έτσι, πάρα πολλοί άνθρωποι επιλέγουν την «εύκολη λύση», δηλαδή την υποκρισία. Εξάλλου, στην εποχή του Διαδικτύου είναι πολύ εύκολο να κάνει κανείς «διακριτικές γνωριμίες», πράγμα που χιλιάδες παντρεμένοι/ες αξιοποιούν κατά κόρον. Στη χώρα μας η «απιστία» μπορεί να θεωρείται μεν ηθικά απαράδεκτη, ωστόσο στην πράξη αποτελεί πάγια τακτική. Συνήθως θεωρούμε ότι οι άνδρες επιδίδονται στο … σπορ, όμως και οι γυναίκες ακολουθούν κατά πόδας. Έχω συζητήσει αρκετές φορές το θέμα των ανοιχτών σχέσεων με φίλες. Η απάντηση που παίρνω συχνά είναι «και γιατί να του το πεις; Κάν’ το στα κρυφά. Εγώ αυτό κάνω τόσα χρόνια!». Φαίνεται πως το ρητό «ο απατημένος σύζυγος το μαθαίνει τελευταίος» έχει μεγάλη δόση αλήθειας…
Το ψέμα είναι πιο εύπεπτο από την αλήθεια. Δεν θίγει τα ταμπού, δεν απειλεί τα ιερά και τα όσια. Δεν μας υποχρεώνει να δούμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη. Απλώς κρύβει τα προβλήματα κάτω απ’ το χαλί και επιτρέπει στο status quo να παραμείνει όπως έχει. Κι έτσι, ως κοινωνία διατηρούμε μια επίφαση μονογαμίας την ίδια στιγμή που η συζυγική «απιστία» έχει χτυπήσει κόκκινο.
Χρειάζεται μεγάλο θάρρος για να πεις την αλήθεια στον/στην σύντροφο σου, ειδικά όταν υπάρχουν δεσμεύσεις οικονομικές και παιδιά. Αν προσέσθουμε την πίεση της κοινωνίας και τον στιγματισμό που υφίστανται τα πολυσυντροφικά άτομα, τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο δύσκολα. Είναι εύκολο να καταγγέλλουμε τις «υποκρίτριες» και τους «υποκριτές» που κάνουν κρυφές σχέσεις. Ωστόσο, τέτοιου είδους καταγγελίες δεν βοηθούν γιατί αντιμετωπίζουν την «απιστία» σαν ατομικό αντί για κοινωνικό πρόβλημα.
Χρειάζονται συλλογικοί αγώνες για να σπάσουν τα ταμπού και να ξεφύγουμε από την πολυφοβία. Τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα κατάφεραν, έπειτα από μάχες δεκαετιών, να κατακτήσουν σημαντικά δικαιώματα και να περιορίσουν την ομοφοβία και την τρανσφοβία. Ως πολυσυντροφικά άτομα έχουμε να δώσουν τους δικούς μας αγώνες, μαζί με τις/τους συμμάχους μας. Προς το παρόν, οι πολυσυντροφικοί γάμοι είναι κατοχυρωμένοι σε μια μόνο χώρα – την Κολομβία – κι αυτό έγινε έπειτα από διεκδικήσεις σε δικαστικό επίπεδο.
Ίσως το θέμα του γάμου να μη σας ενδιαφέρει σε προσωπικό επίπεδο, όπως δεν ενδιαφέρει κι εμένα. Ίσως ακόμη και να είστε κατά του γάμου – στο κάτω κάτω πρόκειται για έναν θεσμό του καπιταλιστικού συστήματος. Ωστόσο, η διεύρυνση του δικαιώματος στο γάμο θα μειώσει τις διακρίσεις εις βάρος των πολυσυντροφικών και θα βοηθήσει να γίνουν πιο αποδεκτές οι συναινετικά μη μονογαμικές σχέσεις στη συνείδηση του κόσμου. Θα δώσει ένα σημαντικό χτύπημα στην πολυφοβία και θα βοηθήσει περισσότερους άνθρωπους «να βγουν από την ντουλάπα» των κρυφών σχέσεων και να ζήσουν μια πιο αυθεντική ζωή.
Αν βρήκατε το παραπάνω κείμενο ενδιαφέρον, μπορείτε επίσης να διαβάσετε το άρθρο «Τρεις αλήθειες που πιθανόν δεν ξέρετε για την πολυσυντροφικότητα». Κάθε καλοπροαίρετο σχόλιο είναι καλοδεχούμενο. Διατηρώ το δικαίωμα να σβήνω σχόλια αγενή, ειρωνικά και γενικώς τοξικά.
Σημειώσεις
- Μπορείτε να ενημερώνεστε σχετικά από την ιστοσελίδα Sex Positive και τη σελίδα Polyamorygr στο Facebook. ↩︎
- Βλ. π.χ. «Τι είναι η πολυσυντροφικότητα και πώς λειτουργεί» της Ελίνας Δημητριάδη και «Πώς είναι η καθημερινότητα μέσα σε μια πολυσυντροφική σχέση;» της Τατιάνας Τζινιώλη. ↩︎
- Για την έννοια της μονοκανονικότητας και την επιρροή της πάνω στην ψυχολογία των σχέσεων, βλ. Robert van Tol, Non-monogamous Relationships in Relationship Counselling: Building an Understanding of the Plurality of Relationship Structures in a Monogamy-normative Society and Relating it to Ideas within Transactional Analysis, MSc in Transactional Analysis Counselling Queen Margaret University, January 2015, http://goo.gl/6a8VKm. ↩︎
*Η Λίζα Αστερίου σπούδασε ψυχολογία και φιλολογία. Δραστηριοποιείται στον χώρο των κοινωνικών κινημάτων. Αρθρογραφεί και συντονίζει την ομάδα «Ανοιχτές Σχέσεις». Είναι επίσης μια από τις συγγραφείς του συλλογικού βιβλίου Δώδεκα Ερωτικές Διαδρομές (εκδ. Πηγή).
Join the sexolution: Για συμμετοχή στο sexpositive.gr κάνε κλικ εδώ
Πηγή: https://polysyntrofikotita.wordpress.com/2025/01/13/polyphobia-infidelity/
