«Μια μέρα θα γνωρίσεις και εσύ το κατάλληλο άτομο.» Έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι όλοι μια μέρα θα γνωρίσουμε το «κατάλληλο άτομο» με τόση βεβαιότητα που θα δικαιολογούνταν μόνο εάν παίζαμε σε rom-com. Μας είναι πολιτισμικά αδιανόητο να συλλάβουμε το ενδεχόμενο κάποιος να μην ερωτευτεί ποτέ στη ζωή του. Αν κάποιος δεν ερωτευτεί ποτέ στη ζωή του, τότε τα ενδεχόμενα που είμαστε σε θέση να σκεφτούμε είναι τα εξής: 1) δεν έδωσε αρκετές ευκαιρίες, 2) παραήταν εγωιστής και ιδιότροπος, 3) παραήταν ντροπαλός, 4) είχε πληγωθεί βαθιά στο παρελθόν, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να αγαπήσει, 5) κάτι άλλο κατά προτίμηση ελαφρώς αρρωστημένο. Το να είναι κανείς single αντιμετωπίζεται λες και είναι άρρωστος ή άνεργος χωρίς τη θέλησή του: πρόκειται για μια προσωρινή κατάσταση που καλό θα ήταν να αλλάξει το συντομότερο δυνατόν, προκειμένου το άτομο να έχει μια πλήρη και ευτυχισμένη ζωή. Δεν νοείται πλήρης και ευτυχισμένη ζωή χωρίς μια σοβαρή μακροχρόνια σχέση. Για την ακρίβεια, δεν νοείται καν ζωή χωρίς σοβαρή και μακροχρόνια σχέση. Το ότι όλοι οι άνθρωποι επιθυμούν ιδανικά να βρίσκονται σε μία ρομαντική σχέση θεωρείται αυτονόητο, αφού κανείς δεν πρόκειται να σε ρωτήσει αν σε ενδιαφέρουν οι ρομαντικές σχέσεις ή όχι. Θα είναι σίγουρος ότι σε ενδιαφέρουν χωρίς καν να το έχετε συζητήσει. Τι συμβαίνει όμως αν είσαι aromantic; Τι συμβαίνει αν δεν βιώνεις ρομαντική έλξη; Τι συμβαίνει, δηλαδή, αν ο τρόπος με τον οποίο σχετίζεσαι με τους ανθρώπους δεν είναι ποτέ ρομαντικός; Τι συμβαίνει αν υπάρχεις με έναν τρόπο που κανένας από τους γύρω σου δεν αντιλαμβάνεται και δεν μπορεί να φανταστεί;
Βασικοί ορισμοί: Aromantic & Alloromantic
Ας υπενθυμίσουμε, για αρχή, δύο σημαντικούς ορισμούς:
Ως Αρομαντικά (Aromantic ή Aro εν συντομία) αυτοπροσδιορίζονται τα άτομα τα οποία δεν βιώνουν ρομαντική έλξη προς άλλα άτομα (δηλαδή δεν ερωτεύονται άλλους ανθρώπους).
Αντίθετα, τα άτομα τα οποία βιώνουν ρομαντική έλξη προς άλλα άτομα τα ονομάζουμε alloromantic (δηλαδή τους περισσότερους ανθρώπους).
Να σημειωθεί εδώ ότι μπορεί κάποιος να βρίσκεται μεταξύ aromantic και alloromantic: να ανήκει δηλαδή στο αρομαντικό φάσμα. Κάποιος που ανήκει στο αρομαντικό φάσμα μπορεί να ερωτεύεται πολύ σπάνια ή υπό πολύ συγκεκριμένες συνθήκες (βλ. grayromanticism, demiromanticism, κ.α.).
Αφού τώρα ξέρουμε τι είναι ο αρομαντισμός, πάμε να δούμε πώς μπορεί να μοιάζει το να είσαι αρομάντικ στη σύγχρονη Ελλάδα (και όχι μόνο)!
Ερωτοκανονικότητα, Ετεροκανονικότητα, Αλλοκανονικότητα: Οι μεγάλοι δυνάστες
Αν θέλουμε να κατανοήσουμε πόσο αποξενωτικός μπορεί να είναι ο κόσμος για τα aromantic άτομα, μια ιδιαίτερα χρήσιμη έννοια είναι το Amatonormativity – θα το μεταφράσω «Ερωτοκανονικότητα». Αυτό που όλοι πρέπει να παντρευτούμε μέχρι τα 32 μας, αυτό που πρέπει να είμαστε σε σχέση για να είμαστε ολοκληρωμένα, αυτό που όλοι παντρεύονται στο τέλος μιας ταινίας/σειράς με ΑΣΧΕΤΟΥΣ χαρακτήρες με τους οποίους δεν υπήρχε ποτέ ΚΑΜΙΑ ΧΗΜΕΙΑ. Αυτά (και πολλά άλλα) συνιστούν την Ερωτοκανονικότητα.
Ο όρος Ερωτοκανονικότητα (Amatonormativity) δημιουργήθηκε από την φιλόσοφο Elizabeth Brake στο έργο της Minimizing Marriage, με στόχο να περιγράψει:
την γενικευμένη πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι πιο ευτυχισμένοι σε μία αποκλειστική, ρομαντική, μακροχρόνια σχέση και ότι όλοι επιδιώκουν μια τέτοια σχέση.
(Πηγή: https://elizabethbrake.com/amatonormativity/)
Αν δεν είσαι aromantic, ίσως να σου είναι ευκολότερο να κατανοήσεις τη σατανική δύναμη της Ερωτοκανονικότητας εάν την παραλληλίσεις με μια δύναμη που σου είναι πιο οικεία.
Στο παρελθόν, είχαμε μιλήσει για την Ετεροκανονικότητα (Heteronormativity), αυτή την τάση να εκφραζόμαστε λες και όλοι είναι στρέιτ, προβάλλοντας συνειδητά ή υποσυνείδητα την ομοφυλοφιλική έλξη και τις ομόφυλες σχέσεις ως λιγότερο καλές και λιγότερο φυσιολογικές από την ετεροφυλοφιλική έλξη και τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις. Είχαμε πει πως η Ετεροκανονικότητα βλάπτει λεσβίες, γκέι, μπάι, πανσέξουαλ, queer, ασέξουαλ και aromantic άτομα, αφού τα περιθωριοποιεί, τα καθιστά αόρατα και τα εμποδίζει από το να νιώσουν αποδεκτά. Μπορεί ακόμη να τα δυσκολέψει να συνειδητοποιήσουν τον σεξουαλικό/ρομαντικό τους προσανατολισμό και να τα οδηγήσει να προσπαθούν για χρόνια να ζήσουν μία «στρέιτ» (ή άλλη) ζωή, αφού οποιοδήποτε άλλο ενδεχόμενο έχει καταστεί αόρατο από την κυριαρχία της ετεροκανονικότητας στην κοινωνία.
Ειδικότερα όσον αφορά τα ασέξουαλ άτομα, αυτά πλήττονται και από την Αλλοκανονικότητα. Αντιγράφω εδώ τον ορισμό της Αλλοκανονικότητας από το Μίνι Λεξικό:
Αλλοκανονικότητα (Allonormativity): Η Αλλοκανονικότητα είναι η λανθασμένη πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι βιώνουν σεξουαλική έλξη, ότι όλοι είναι allosexual. Αυτή η διαδεδομένη πεποίθηση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα ασέξουαλ άτομα και τα άτομα που ανήκουν στο φάσμα της ασεξουαλικότητας, αφού: 1) τα αποτρέπει από το να κατανοήσουν τον εαυτό τους, 2) τα αποτρέπει από το να αποδεχτούν τον εαυτό τους, 3) τα αποτρέπει από το να ζήσουν σε έναν κόσμο όπου ο σεξουαλικός τους προσανατολισμός θεωρείται φυσιολογικός, υγιής και αποδεκτός. Για περισσότερα, βλ. εδώ.
Αν έχεις ήδη κατά νου πώς η Ετεροκανονικότητα και η Αλλοκανονικότητα λειτουργούν περιοριστικά και καταπιεστικά, μπορείς μήπως να φανταστείς κάποιους τρόπους με τους οποίους η Ερωτοκανονικότητα πληγώνει aromantic αλλά και alloromantic άτομα; Πάρε δύο λεπτά για να στοχαστείς και μετά συνέχισε να διαβάζεις!
Πώς μπορεί να μοιάζει η Ερωτοκανονικότητα;
Στοχάστηκες; Πάμε, λοιπόν!
- Το να μην έχεις σχέση είναι ένδειξη αποτυχίας ή ανικανότητας. Έχεις νιώσει ποτέ αποτυχημένος/η/ο επειδή είσαι σινγκλ; Δεν υπάρχει κανένας λόγος! Κι όμως, αν το έχεις νιώσει, τότε να ξέρεις ότι φταίει η Ερωτοκανονικότητα! Ιδιαίτερα αν είσαι «χρόνια σίνγκλ», τότε ενδεχομένως να το έχεις βιώσει ως κάποια ένδειξη ότι δεν αξίζεις, ότι κάτι σου λείπει ή ότι κάτι δεν πάει καλά με εσένα! Δεν σε αδικώ – η κοινωνία μάς βομβαρδίζει με τέτοιου είδους μηνύματα σε κάθε ευκαιρία! Ειδικά μάλιστα αν πλησιάζεις εκεί κοντά στα τριάντα, η πίεση να βρεις το άλλο σου μισό και να νοικοκυρευτείς μια ώρα αρχύτερα είναι πραγματική! Οι γύρω σου ενδεχομένως βλέπουν το ότι είσαι αδέσμευτος/η/ο σαν μία προσωρινή, προβληματική κατάσταση: ενδεχομένως προσπαθούν να σε παρηγορήσουν ή να σε προξενέψουν, δίχως όμως να σε έχουν ρωτήσει αν εσένα σου προκαλεί πρόβλημα το να μην είσαι σε ρομαντική σχέση.
- Συχνά η ταυτότητα και οι εμπειρίες των αρομαντικών ατόμων αντιμετωπίζονται με δυσπιστία, αμφισβήτηση και έλλειψη σεβασμού. Το να κάνεις coming out ως aromantic συχνά συνοδεύεται από αμφισβητήσεις παντός τύπου. «Μα πώς ξέρεις ότι δεν έχεις γνωρίσει ακόμα το κατάλληλο άτομο;» «Μα πρέπει να προσπαθήσεις κι άλλο!» «Μπα, μάλλον θα έχεις πληγωθεί στο παρελθόν!» «Κάποια στιγμή θα ωριμάσεις και θα αλλάξεις μυαλά!» Όπως αφήνει να εννοηθεί και ο ορισμός της Elizabeth Brake για την Ερωτοκανονικότητα, η πεποίθηση ότι ΟΛΟΙ θέλουν μια ρομαντική σχέση και ότι αυτό είναι το φυσικό και το φυσιολογικό για ΟΛΟΥΣ τους ανθρώπους μάς αποτρέπει σοβαρά από το να αφουγκραστούμε και να κατανοήσουμε άτομα που βιώνουν τον κόσμο με έναν διαφορετικό τρόπο.
- Τα αρομαντικά άτομα φαντάζουν καταδικασμένα να μην ευτυχήσουν ποτέ. Ένιωσες λύπηση όταν έμαθες για την ύπαρξη των αρομαντικών ατόμων; Σου είναι δύσκολο να φανταστείς πώς μπορούν να ζήσουν μια ευτυχισμένη και ολοκληρωμένη ζωή; Είσαι αρομαντικός/ή/ό και δεν έχεις ιδέα πώς μπορεί να μοιάζει η ευτυχία για εσένα; Η Ερωτοκανονικότητα μάς έχει μάθει να σκεφτόμαστε έτσι.
- Οι ρομαντικές σχέσεις προβάλλονται συχνά ως σημαντικότερες από τις φιλίες. Στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο υπάρχει μια νοερή ιεραρχία σχέσεων, και οι ρομαντικές σχέσεις συνήθως μπαίνουν στην κορυφή. Όλοι έχουμε πει κάτι του στυλ «Δεν υπάρχει κάτι παραπάνω μεταξύ μας, είμαστε μόνο φίλοι/είμαστε απλά φίλοι». Τι πάει να πει «μόνο»; Είναι η φιλία κάτι το ασήμαντο και το μικρό; Γιατί η φιλική σχέση να γίνεται αντιληπτή ως κάτι κατώτερο και λιγότερο σημαντικό από μία ερωτική σχέση; Μια φιλική σχέση είναι διαφορετική από μια ρομαντική, αλλά γιατί να είναι η μία εγγενώς ανώτερη από την άλλη;
- Οι (ετερόφυλες) μονογαμικές ρομαντικές σχέσεις είναι θεσμικά αναγνωρισμένες και κατοχυρωμένες (μέσω του θεσμού του γάμου). Ως αποτέλεσμα, χαίρουν αναγνώρισης και προνομίων που λείπουν από άλλες μορφές σχέσεων (π.χ. πλατωνικές, πολυσυντροφικές).
- Οι άνθρωποι μπαίνουν ή μένουν σε ρομαντικές σχέσεις που δεν τους υπηρετούν, μπροστά στο φόβο της μοναξιάς ή του κοινωνικού στίγματος. Υπάρχει αυτή η γενικευμένη αίσθηση ότι κάποιος/α/ο που δεν είναι σε ρομαντική σχέση δεν είναι ακριβώς «ολοκληρωμένος/η/ο». Η πεποίθηση αυτή πιέζει ορισμένα άτομα να κάνουν σχέση με όποιον να ‘ναι, χωρίς να πάρουν τον χρόνο τους και να σκεφτούν τι θέλουν. Ακόμη, υπάρχουν άνθρωποι που μένουν σε προβληματικές, κακοποιητικές ή γενικώς όχι ευτυχισμένες σχέσεις ή γάμους για πολύ παραπάνω από ό,τι χρειάζεται.
- Οι πολυσυντροφικές σχέσεις αντιμετωπίζονται με καχυποψία, αν όχι με αμφισβήτηση. «Μα αγαπιέστε στ’ αλήθεια;» «Άμα δεν υπάρχει αποκλειστικότητα, τότε δεν υπάρχει αγάπη.» Η επιδίωξη σχέσεων που απέχουν από το αποκλειστικό μονογαμικό πρότυπο δεν είναι πολλές φορές κοινωνικά αποδεκτή, με αποτέλεσμα το στίγμα και την περιθωριοποίηση των πολυσυντροφικών ατόμων.
- Οι άνθρωποι δεν παροτρύνονται να αναρωτηθούν αν θέλουν στ’ αλήθεια να συνάψουν ρομαντικές σχέσεις ή, αν ναι, πώς θα ήθελαν αυτές να μοιάζουν. Οι ρομαντικές σχέσεις συνήθως προβάλλονται με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Οι άνθρωποι δεν σκέφτονται στ’ αλήθεια τι θέλουν – απλά ακολουθούν το διαδεδομένο social script. (βλ. και τον όρο relationship escalator) Το social script είναι τόσο διαδεδομένο που δεν έχουν όλοι την ελευθερία να αναρωτηθούν: θέλω πραγματικά να κάνω παιδιά; Μου ταιριάζει το να συγκατοικήσω με τον ρομαντικό μου σύντροφο; Μου ταιριάζει η μονογαμία;
Συνοψίζοντας
Στο παρόν άρθρο, μιλήσαμε για την Ερωτοκανονικότητα και για την επίδραση που αυτή έχει τόσο σε aromantic όσο και σε alloromantic άτομα. Είδαμε πως η Ερωτοκανονικότητα πλήττει κυρίως άτομα που προσεγγίζουν τις ρομαντικές σχέσεις με έναν μη συμβατικό τρόπο:
- είτε επειδή θέλουν να έχουν πολυσυντροφικές σχέσεις (polyamory) ή οποιαδήποτε μορφή ηθικής μη μονογαμίας (ethical non monogamy), αναρχία σχέσεων (relationship anarchy), πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους χωρίς απαραίτητα να είναι και ρομαντικοί σύντροφοι (με αποτέλεσμα τα άτομα αυτά να γίνονται αντιληπτά ως μη σοβαροί, ανώριμοι άνθρωποι ή άνθρωποι που φοβούνται τη δέσμευση),
- είτε επειδή τα άτομα αυτά δεν έχουν σχέση (μπορεί μάλιστα να θέλουν να είναι σε σχέση, αλλά να μην τους βγαίνει),
- είτε επειδή δεν ενδιαφέρονται για τις ρομαντικές σχέσεις σε μεγάλο βαθμό,
- είτε επειδή είναι aromantic ή ανήκουν στο φάσμα του αρομαντισμού, με αποτέλεσμα να καλούνται να βρουν το δικό τους μονοπάτι γύρω από τις ανθρώπινες σχέσεις, την αναζήτηση της «ευτυχίας» και τις κοινωνικές πιέσεις.
Η Ερωτοκανονικότητα μας επηρεάζει όλους – άλλους περισσότερο και άλλους λιγότερο. Είτε είμαστε στο στόχαστρό της, όμως, είτε όχι, θα τολμήσω να πω πως όλοι μα ΟΛΟΙ σκεφτόμαστε ερωτοκανονικά. Ναι. Και εγώ. Και εσύ. Ενστικτωδώς. Υποσυνείδητα. Βλέπουμε τα παντρεμένα άτομα ως πιο ευτυχισμένα και κατασταλαγμένα από τα μη παντρεμένα. Λυπόμαστε το άτομο που έχει να κάνει σχέση εδώ και χρόνια. Θέλει συνειδητή προσπάθεια για να αποβάλλουμε από το μυαλό μας το ερωτοκανονικό φίλτρο με το οποίο έχουμε μάθει να βλέπουμε τον κόσμο. Θέλει συνειδητή προσπάθεια για να αντιστρέψουμε την πλύση εγκεφάλου που δεχόμαστε όλη μας τη ζωή. Όμως πρέπει να γίνει αυτή η προσπάθεια! Είναι σημαντικό, τόσο για να είμαστε εμείς καλά με τον εαυτό μας, όσο και για να είμαστε σε θέση να στηρίξουμε ουσιαστικότερα τους γύρω μας!
Όταν σταμάτησα να θέτω την ύπαρξη ρομαντικής σχέσης στη ζωή μου ως κριτήριο για την ευτυχία, τότε απλά… χαλάρωσα. Έμαθα να αποδέχομαι τον εαυτό μου χωρίς σχέση. Έμαθα να αποδέχομαι τη ζωή μου χωρίς σχέση. Έμαθα να περνάω καλά χωρίς σχέση. Δεν υπάρχει τίποτα το εγγενώς δυστυχές στο να μην έχεις σχέση. Κι όμως, είναι τόσο δύσκολο να αντιληφθούμε μια ζωή ως «ολοκληρωμένη» όταν δεν υπάρχει σε αυτήν ένα «άλλο μισό». Μου πήρε μήνες, αν όχι χρόνια, μέχρι να νιώσω αρκετά καλά με την αρομαντική μου ταυτότητα. Το πρόβλημα δεν ήταν ότι πήγαινα κόντρα στη φύση μου, όταν άρχισα να αυτοπροσδιορίζομαι ως aromantic. Αλλά πήγαινα κόντρα σε όλα όσα η κοινωνία μού είχε μάθει να σκέφτομαι και να επιζητώ όσον αφορά τις ρομαντικές σχέσεις.
Την επόμενη φορά, θα μιλήσουμε για πράγματα που μπορούμε να κάνουμε προκειμένου να αποδεχτούμε τον αρομαντισμό μας και να συμφιλιωθούμε με τον ρομαντικό μας προσανατολισμό (για όσα από μας δυσκολευόμαστε). Μέχρι τότε, πες μας πώς η ερωτοκανονικότητα έχει επηρεάσει τη δική σου ζωή!
Χαίρομαι πολύ που είσαι εδώ. Ελπίζω να πήρες κάτι χρήσιμο από το παρόν άρθρο!
Σημείωση για τον όρο Amatonormativity στα ελληνικά: Η πρώτη μου σκέψη για το πώς να μεταφράσω τον όρο Amatonormativity στα ελληνικά ήταν να χρησιμοποιήσω την λέξη Ερωτοκανονικότητα. Λίγο προτού δημοσιεύσω το άρθρο, έκανα ορισμένα γκουγκλαρίσματα, από τα οποία ανακάλυψα τα εξής:
- Την ίδια ιδέα με εμένα είχε και η blogger AsexualAtheistFeminist το 2015! Μοιράζομαι εδώ την εξαιρετική δημοσίευσή της για την Ερωτοκανονικότητα στα ελληνικά: https://asexualatheistfeminist.wordpress.com/2015/08/23/%cf%84%ce%bf-%cf%80%cf%81%cf%8c%ce%b2%ce%bb%ce%b7%ce%bc%ce%ac-%ce%bc%ce%bf%cf%85-%ce%ad%cf%87%ce%b5%ce%b9-%cf%8c%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%b1-%ce%b5%cf%81%cf%89%cf%84%ce%bf%ce%ba%ce%b1%ce%bd%ce%bf%ce%bd/
- Εναλλακτικά, ορισμένοι έχουν αποδώσει τον όρο ως «Συντροφοκανονικότητα».
Πηγές – Περαιτέρω ανάγνωση:
- Challenging Amatonormativity. A Beginner’s Guide: https://gracesofluck.files.wordpress.com/2021/04/challenging_amatonormativity-part-1-a-beginners-guide.pdf (διαδραστικό φυλλαδιάκι)
- Amatonormativity 101: What it is, and why it affects you: https://greed-the-dorkalicious.tumblr.com/post/185502178312/amatonormativity-101-what-it-is-and-why-it (Post στο Tumblr με ωραία παραδείγματα Ερωτοκανονικότητας)
- Περισσότερα για τον τρόπο με τον οποίο η Ερωτοκανονικότητα αλληλεπιδρά με την Πολυσυντροφικότητα μπορείς να διαβάσεις στα ελληνικά εδώ: https://polyamorygr.wordpress.com/2016/08/24/5-%CE%BC%CF%8D%CE%B8%CE%BF%CE%B9-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CE%B3%CE%AC%CF%80%CE%B7-%CF%84%CE%BF-%CF%83%CE%B5%CE%BE-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B9%CF%82-%CF%83%CF%87%CE%AD%CF%83/
Αρχική δημοσίευση: https://greekaroace.wordpress.com/2022/11/27/13-amatonormativity/
Ευχαριστούμε το greekaroace για την παραχώρηση του άρθρου.
